Партызанскі прарыў

Полацка-Лепельская партызанская зона – унікальная з'ява ў партызанскім руху Беларусі. Яе тэрыторыя складала 3 тысячы 200 квадратных кіламетраў. Тут знаходзілася звыш тысячы населеных пунктаў, дзе пражывала да ста тысяч чалавек. Працягласць абароны была 287 кіламетраў, уключаючы 25 кіламетраў па беразе Заходняй Дзвіны. У красавіку 1944 года ў зоне дыслакавалася 16 партызанскіх брыгад, якія налічвалі 17 тысяч байцоў.
Перад летняй кампаніяй 1944 года, у красавіку, немцы вырашылі “зачысціць” свае тылы ад партызанаў, у прыватнасці на Віцебскім кірунку. Супраць партызан была арганізавана карная аперацыя пад кодавай назвай “Свята вясны”.
У акружэнне 6 варожых дывізій трапіла ўся партызанская зона паміж Лепелем і Ушачамі. Праціўнік сканцэнтраваў 60-тысячную групоўку, якой было прыдадзена 137 танкаў, 235 гармат, да 70 самалётаў. Сілы былі няроўныя. Праз тры тыдні кальцо сцягнулася да 8 квадратных кіламетраў у раёне Ушачаў. Тыя партызаны і грамадзянскае насельніцтва, якія апынуліся ў акружэнні, пайшлі на прарыў – на танкі, бронетранспарцёры і кулямёты.
Лепельская партызанская брыгада трымала абарону на ўчастку паміж вёскамі Пышна і Забароўе. Актыўныя баявыя дзеянні немцы павялі на гэтым накірунку 21 красавіка 1944 года, наносячы асноўны ўдар па вёсках Забалацце, Будзяўцы, Падлобныя, Забароўе. 22 красавіка атрады брыгады працягвалі стрымліваць атакі праціўніка на ўсім адрэзку абароны. У гэты дзень, зноходзячыся на перадавой, ад выбуху міны загінуў камандзір брыгады Дзмітрый Караленка.
У наступныя дні блакады з баямі атрады Лепельскай брыгады адыходзілі на новыя рубяжы абароны. Кола акружэння звужалася. 30 красавіка баі ішлі ўжо пад Ушачамі. 230-кіламетровая лінія абароны скарацілася да 20 кіламетраў. Вялікая колькасць бежанцаў запрудзіла дарогі. Безабаронных мірных жыхароў расстрэльвала варожая авіяцыя.
Ад Беларускага штаба партызанскага руху і савета 1-га Прыбалтыйскага фронту паступіў загад рыхтавацца да прарыву блакады. Прарыў партызаны ажыццявілі ў ноч на 5 мая. Партызанскія брыгады атакаваўшы нямецкія гарнізоны ў вёсках Паперына і Новае Сяло прарваліся ў раён Селішчанскага лесу і выйшлі да вёсак Самоўкі і Пушча.
Многія з тых, хто не здолеў вырвацца з акружэння, прынялі пакутлівую смерць ад фашыстаў. Апусцелі неселеныя пункты партызанскай зоны. Карнікі забралі ўсю жывёлу, вывезлі знойдзены хлеб. Усе турмы і лагеры Лепеля былі запоўнены арыштаванымі.
Пры штурме і прарыве варожага акружэння Лепельская брыгада панесла вялікія страты: 101 партызан загінуў, 161 быў паранены, прапалі без вестак 440 чалавек. Галоўны вынік баявых дзеянняў партызан заключаўся ў тым, што яны знясілілі групоўку немцаў, здолелі выйсці са складанага становішча і захаваць сваю баяздольнасць.
У канцы чэрвеня-пачатку ліпеня 1974 года, у дні святкавання 30-годдзя вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў, на паўночны захад ад Ушач каля вёскі Новае Сяло на месцы смяротнай сутычкі партызан з ворагам пры прарыве акружэння ў азнаменаванне подзвігу партызан Полацка-Лепельскай зоны быў урачыста адкрыты мемарыяльны комплекс “Прарыў”.
Кампазіцыя мемарыяльнага комплексу сімвалічна прайгравае гераічны прарыў партызанамі фашысцкай блакады.
На мемарыяльным полі ляжаць бронзавыя пліты, на якіх увекавечаны ўстаноўленыя імёны 1450 партызан, якія загінулі падчас блакады і непасрэдна пры прарыве фашысцкага акружэння.
Над плітамі з імёнамі загінуўшых узвышаецца велічны манумент партызана з аўтаматам у руках, які прабіўся скрозь варожую “сцяну” акружэння – сімвал стойкасці, мужнасці і гераізму.

Валерый Тухта